آنچه که امروز ذهن جهانیان را به خود مشغول ساخته است، بحران کم آبی است؛ افزایش جمعیت از یک سو و استفاده بی رویه از منابع آب از سوی دیگر جوامع بین المللی را از لحاظ تامین منابع آبی در فشاری مضاعف قرار داده است. در حال حاضر، بسیاری از کشورهای جهان خشکسالی های کم سابقه ای را به واسطه تغییرات گسترده اقلیمی و همچنین از بین رفتن سفره های آب زیر زمینی به دلیل  استفاده شتاب زده تجربه می کنند.

شوربختانه امروز نزدیک به 800 میلیون نفر در جهان از آب آشامیدنی سالم محروم اند و بسیاری از کشورهای در حال توسعه نیز به آب آشامیدنی مطمئن دسترسی نداشته و به همین دلیل چالش های فراوانی در اکوسیستم های طبیعی زمین به وجود آمده که از یک سو سلامتی انسان نسل حاضر و  آتی را به خطر انداخته و از سوی دیگر غنای زیستی زمین را به بحرانی عمیق نزدیک کرده است.

این در حالی است که ایران نیز در سالیان اخیر با مشکلات آبی فراوانی دست به گریبان بوده که در کنار سنجش شرایط خاص اقلیمی که متوسط بارندگی حدود 250 میلی متر در سال یعنی تقریبا کمتر از یک سوم بارندگی کل زمین را شامل می شود باید به مواردی همچون استفاده بی رویه از منابع آبی، برنامه ریزی ناصحیح در مدیریت منابع و هدر رفت بخش عمده ای از داشته های آبی کشور در بخش هایی همچون کشاورزی، صنعت و شرب اشاره کرد.

سد سازی در ایران؛ چالش ها و راهبرد ها

در چند دهه اخیر و با توجه به شرایط موجود و تامین منابع آب کشور احداث سد بر روی رودخانه ها به یکی از برنامه های اصلی کشورمان تبدیل شده که با احداث سد های ذخیره ای بزرگ و کوچک قسمت اعظمی از جریان های آبی را مهار کرده که پیشتر با هدف گسترش امر کشاورزی و تامین آب شرب از آنها استفاده می شود.

هر چند سد سازی در ایران مخالفان و موافقان بسیاری داشته و در سالهای اخیر به دلایل اقلیمی و اقتصادی بر مخالفان آن بیشتر افزوده شده اما امروز می توانیم با نگاهی صحیح و راهبردی از بروز مشکلات خاص اقلیمی و پیامدهای اجتماعی و اقتصادی جلوگیری کرده و طرح های عمرانی کلان را به کمترین خسارت به بهره برداری برسانیم؛ تنها شرط این موضوع نگاه اصولی و پایدار به توان اکولوژیک منطقه است.

ایران کشوری است با سد های کوچک و بزرگ که از صد ها سال پیش هر کدام با هدف تأمین آب بر رودخانه ای احداث شده اند؛ این در حالی است که در سالهای اخیر مشکلات جانبی این سدها در مواردی به اوج خود رسیده و اسباب از بین رفتن پایداری زیستی منطقه، آسیب های اقتصادی و مهاجرت جوامع بومی را به همراه داشته است.

اگر بر آثار و نتایج احداث بسیاری از سدها در نقاط مختلف دنیا نگاه کنیم  در بسیاری از موارد به این نتیجه خواهیم رسید که هنگام بهره برداری پاره ای از سد ها، اهداف اولیه بدست نیامده و یا اثرات سوء پاره ای از این سدها به حدی زیان آور بوده که سرمایه گذاری در چنین طرح هایی را بیهوده کرده است؛ لذا استفاده از پتانسیل آبی یک ناحیه نمی تواند به تنهایی توجه پذیری یک طرح سازه آبی را موجه کند، بلکه اگر بناست سدی در منطقه ای ساخته شود باید علاوه بر دستیابی بر اهداف از پیش تعریف و تعیین شده از جهت اثرات متقابل آن بر محیط زیست طبیعی و همچنین اثرات اجتماعی، اقتصادی و سیاسی نیز مورد ارزیابی کامل قرار گیرد.

این در حالی است که هنگامی برای بررسی اثرات چنین طرح های عظیمی به سراغ ارزیابی های محیط زیستی رایج می رویم که در کانون های بزرگ اقتصادی تصمیمات نهایی گرفته شده است و این خود یکی از بزرگترین مشکلات پیش روی سد سازی در کشور ماست.

عوامل زیادی در تشکیل طوفان‌های گرد و غبار و بروز پدیده ریزگردها دخیل هستند. اما در میان آن‌ها بدون شک فقدان پوشش گیاهی مناسب در اراضی مختلف، یکی از مهم‌ترین دلایل محسوب می‌شود. نبود پوشش گیاهی مناسب در مناطقی که مستعد گرد و غبار هستند باعث می‌شود که هوای بالای این مناطق شروع به گرم شدن نموده و به سمت بالا حرکت نماید. این جریان رو به بالای هوای گرم با بادهای تروپوسفری که دارای سرعت بالایی هستند برخورد نموده و در نتیجه آن یک جریان چرخشی به سمت پایین ایجاد می‌شود. این جریان با شدت بالایی با سطح زمین برخورد نموده و باعث ایجاد طوفان های گرد و غبار در مقیاس محلی می‌گردد که معمولا موقتی هستند.ولی در مواقعی که جبهه‌های کم فشار و پرفشار جو با هم برخورد می‌کنند، بادهای به مراتب قوی‌تری ایجاد می‌شود که قادرند گرد و غبار را در مقیاسی جهانی ایجاد نمایند.معمولا در سرعت‌های پایین باد، ذرات خاک حرکت خاصی نمی‌کنند. اما زمانی که این سرعت از حد خاصی عبور نماید تعدادی از ذرات شروع به ارتعاش نموده و هنگامی که سرعت باد بیشتر شود، از سطح کنده شده و وارد جریان هوا می‌شوند. در جریان جابجایی این ذرات خاک توسط باد، گاهی آن‌ها مجددا به سطح خاک برخورد نموده و این موضوع باعث می‌شود که ذرات به مراتب بیشتری از خاک جدا شده و به جریان هوا بپیوندند.میزان ورود ذرات خاک به درون جریان هوا، علاوه بر سرعت باد به عواملی چون اندازه، شکل و چگالی این ذرات نیز بستگی دارد. این ذرات پس از وارد شدن به جریان هوا می‌توانند به روش‌های مختلفی نظیر خزش، جهش ناگهانی و بالاخره معلق شدن حرکت نموده و از مکانی به مکان دیگر منتقل شوند. در روش معلق شدن، عمدتا ذرات گرد و غباری که دارای قطری کمتر از 20 میکرون و دارای چگالی پایین هستند منتقل می‌شوند. این ذرات گاهی تا ارتفاع 6 هزار متر صعود کرده و تا مسافت 20 هزار کیلومتر جابجا می‌شوند.در فصول مختلف سال، وضعیت بروز طوفان‌های گرد و غبار تغییرات قابل توجهی دارد. این طوفان‌ها بیشتر در فصول بهار و تابستان رخ می‌دهند و وقوع آن‌ها در فصول پاییز و زمستان کمتر است. به علاوه آمارهایی که از مناطق مختلف دنیا به دست آمده نشان می‌دهند که حدودا 65 درصد از طوفان‌های گردو غبار در فاصله زمانی ظهر تا غروب اتفاق می‌افتند. با این حال در پژوهشی که در منطقه خوزستان به انجام رسیده، مشخص شده که بیشترین نرخ نشست ذرات گرد و غبار در آبان ماه که شرایط جوی از سکون نسبی بیشتری برخوردار است اتفاق می‌افتد. در چنین شرایطی ذرات گرد و غبار که دارای اندازه‌ریزتری نیز در این ماه هستند، فرصت کافی را برای فرونشست بیشتر خواهند داشت.وقوع خشکسالی‌های متعدد در سال‌های اخیر به ویژه در منطقه خاورمیانه و به دنبال آن کاهش بارندگی و رطوبت، متزلزل شدن خاک‌ها و کاهش شدید پوشش گیاهی، در کنار عوامل دیگری چون استفاده بی رویه از منابع آبی مناطق بیابانی، از بین رفتن نیزارها و وقوع نسبتا همیشگی بادهای غربی-شرقی باعث شده که میزان وقوع، ماندگاری و شدت طوفان‌های گرد و غبار و ریزگردها در کشور ما به ویژه در مناطق غرب و جنوب غرب به طور قابل توجهی افزایش یابد. وقتی به این عوامل، بی‌ثباتی سیاسی و وقوع جنگ‌های خانمان سوز در عراق و سوریه که موجب خشک شدن تالاب‌ها و دریاچه‌های شرق سوریه، مرکز و غرب عراق و همچنین عرصه‌های جنوبی کشورمان گردید را اضافه نماییم، پیچیدگی قضیه بیشتر نمایان می‌شود. این تالاب‌های خشک شده سرشار از ذرات بسیار ریز کمتر از 10 میکرون هستند که با وزش کوچک‌ترین بادی قادرند به هوا بلند شوند. همچنین در خصوص کشور عراق، از کاهش آب و تغییر مسیر رودخانه‌های دجله و فرات از مبادی مرزی آن‌ها نیز به عنوان عوامل دخیل در افزایش بیابان زایی در این کشور یاد می‌شود که به طور قطع در افزایش بروز ریزگردها نقش مهمی دارد.در کنار عوامل فوق بایستی به این موضوع اشاره کرد که در منطقه جنوب غرب کشور که استان خوزستان در آن واقع شده، دشت‌های متعدد کوچک و بزرگی وجود دارند که به طور عمده از رسوبات آبرفتی و ریزدانه رودخانه‌های کرخه، کارون، دز، جراحی، هندیجان و شاخه‌های آن‌ها پوشیده شده‌اند. این مناطق پتانسیل بالایی برای تبدیل شدن به کانون‌های فرسایش بادی و وقوع ریزگرد دارند. همچنین وجود تپه‌های ماسه‌ای و شن‌زارهای موجود در این منطقه از کشور که از شمال غرب کرخه تا اطراف اهواز پراکنده‌اند، در تشدید پدیده گرد و غبار بی‌تاثیر نیستند.

افزایش اختلاف فشار هوا در فصل بهار و همچنین افزایش رطوبت و بروز پدیده وارونگی هوا در فصول سرد سال نیز می‌تواند در وقوع، تشدید و تداوم پدیده ریزگردها تاثیرگذار باشد. در پژوهشی که در این خصوص در منطقه کرمانشاه انجام شده، معلوم گردیده که وجود و تداوم پدیده وارونگی هوا ناشی از کوتاهی طول روز و همچنین عدم تاثیر تابش نور خورشید، باعث عدم انتقال و در نتیجه ماندگاری بیشتر ریزگردها در هوای شهر می‌گردد.در کشور ایران، عامل اصلی بروز ریزگردها، «باد شمال» است. این باد که معمولا بین ماه‌های فروردین تا شهریور فعال است، در شمال منطقه خاورمیانه شکل می‌گیرد و با گذر از کوه‌های ترکیه و شمال عراق که همانند قیفی بزرگ عمل می‌نمایند، به بیابان‌های عراق و سوریه وارد گردیده و از آن جا ضمن ورود به کشور ما، تا خلیج فارس و رسیدن به آب‌های آزاد پیش می‌رود. این باد با گذر از بیابان‌های کشورهای مختلف، به طوفانی از ریزگرد تبدیل شده و سراسر منطقه را متاثر می‌سازد.به طور کلی عواملی چون خاک، پستی و بلندی زمین و اقلیم می‌توانند یک ناحیه را مستعد تولید و بروز ریزگرد نمایند. ولی در این میان تغییر خصوصیات خاک دارای اهمیت زیادی است. مناطقی که از نظر خاک‌های رُسی و سیلتی، غنی هستند مسئول بیشتر طوفان‌های ریزگردی به حساب می‌آیند. چرا که میزان چسبندگی بین ذرات این نوع خاک‌ها به طور ذاتی کم است و به راحتی روی یکدیگر سر خورده و به وسیله باد جابجا می‌شوند. لذا برای جلوگیری از این اتفاق، بایستی اصطکاک و درگیری بین دانه‌ها و ذرات خاک را با ایجاد چسبندگی بین آن‌ها افزایش داد. در این خصوص استفاده از افزودنی‌های چسباننده‌ای نظیر مالچ‌ها می‌تواند نقش موثری در کنترل ریزگردهای ناشی از چنین مناطقی داشته باشد. در گذشته، سه کشور ایران، عراق و عربستان به صورت مشترک و با تقبل هزینه‌های مالچ پاشی، تمام زمین‌های تحت تاثیر این پدیده را با مواد چسبنده نفتی مالچ پاشی می‌نمودند. ولی از ابتدای دهه اول سال 2000 میلادی با بروز جنگ عراق و افزایش تنش‌های منطقه‌ای و در نتیجه، تغییر رویه این دولت‌ها، مالچ پاشی بیابان‌ها به فراموشی سپرده شد که نتیجه آن افزایش بی‌سابقه ریزگردها در خوزستان، غرب ایران و سپس به طور تقریبی در سراسر ایران بوده است. با این حال بسیاری از متخصصان، استفاده صرف و گسترده از مالچ‌های شیمیایی را به عنوان عاملی ناسازگار با محیط زیست و دارای خطرات بسیار برای سلامتی انسان‌ها قلمداد می‌نمایند و جایگزینی آن را با موارد دیگری چون ریگ و سنگریزه قابل ترجیح می‌دانند.

پدیده سیش (طغیان آب دریا یا شبه سونامی) بطور نادر در نوار ساحلی بندر دیر (بزرگ‌ترین بندر صیادی کشور(۱۸۰ کیلومتری جنوب شرقی بندر بوشهر از توابع استان بوشهر (در جنوب ایران) در تاریخ ۲۹ اسفند ۱۳۹۵ (۸:۲۰ صبح) رخ داد.سیش به بندر عسلویه و نخل تقی نیز صدماتی وارد کرد.این پدیده نادر طغیان آب دریا موسوم به سیش که بر اثر جریانهای وزش باد و تغییر ناگهانی و شدید فشار هوا بر سر دریا ایجاد شده، بطور بی‌سابقه‌ای با ارتفاع ۳ متری به ساحل هجوم آورد و بیش از یک کیلومتر در شهر پیشروی کرد و موجب خسارت زیاد به موتورهای شناور و اماکن مسکونی و خودروها و پارک ساحلی نیز شد.این حادثه ۵ نفر کشته و ۲۰ نفر مصدوم به همراه داشته‌است که چهار نفر از کشته‌ها از مسافران نوروزی بوده‌اند و دو نفر از مصدومان نیز از بند عسلویه بوده‌اند.پدیده‌ای مشابه آن چند سال پیش در بندر دیر اتفاق افتاد که آن طغیان دریا بوده‌است که در محلی به آن «غیاله» به علت همزمانی مد دریا و وزش تندباد به ویژه در زمان بارندگی پدید آمده بود که با پدیده سیش متفاوت است.پدیده سیش سونامی نیست و در توده‌های آبی بسته و نیمه بسته رخ می‌دهد. در این رابطه امواج ایستاده در اثر عوامل مختلف از جمله وزش باد و عوامل هواشناسی ایجاد می‌شوند که وزش شدید و ناگهانی باد عمود بر ساحل سبب ایجاد شیب در سطح آب دریا شده و با قطع ناگهانی باد نوسانات عمودی سطح آب و امواج سهمگین ایجاد می‌شوند. این پدیده در برخی از نقاط جهان از جمله سن پترزبورگ، دریای بالتیک و آدریاتیک نیز رخ می‌دهد و سبب افزایش تراز سطح آب تا ۳۰ متر نیز می‌شود. در سال ۱۹۷۹ این پدیده در بندر ناکازاکی ژاپن اتفاق افتاده است در این حادثه موجی به طول تقریبی چهار متر ایجاد کرد و در این پدیده بعد از وقوع موج بزرگ نوسانات تراز ادامه یافته، تا اینکه به حالت اولیه برسد.پدیده سیش بندر دیر پس از وزش شدید باد از خشکی به سمت دریا و توقف ناگهانی باد صورت گرفته‌است.احتمال دارد پدیده مشابه آن یا شبه سونامی موجب ویرانی بندر باستانی سیراف در قرون گذشته در همسایگی بندر دیر شده باشد.

فرار از دست حیوانات عجیب و عظیم‌الجثه و همچنین پنهان شدن از دست قبایل آدمخوار و گذراندن شب در جنگل‌هایی با حشرات خطرناک و خوردن گوشت شکار، مطالبی بود که در خاطرات آنها اشاره شده بود.

جنگل‌های بکر آمازون، از مخوف‌ترین مکان‌های دنیاست که راز و رمز زیادی را در دل خود پنهان کرده است.

به گزارش همشهری سرنخ، آمازون، پهناورترین جنگل در آمریکای‌جنوبی است که در بین کشورهای اکوادور، پرو، ونزوئلا و کلمبیا قرار دارد اما بیشترین قسمت آن به برزیل منحصر می‌شود.

 پیدایش این جنگل قدیمی به 200 تا 500 میلیون سال قبل یعنی دوره اول زمین‌شناسی بازمی‌گردد. در جنگل‌های مرطوب آمازون تقریباً هر روز باران سنگینی می‌بازد و به همین دلیل آمازون در تمام فصول سال هوایی گرم و مرطوب دارد. به خاطر قرارگیری این جنگل در منطقه استوایی، متوسط درجه حرارت در مرکز آن به 30 درجه سانتی‌گراد و در غربی‌ترین منطقه که خنک‌ترین جای آمازون به حساب می‌آید، این دما به 25 درجه سانتی‌گراد می‌رسد. در این جنگل 2500 نوع درخت و همچنین 30 هزار گونه گیاه وجود دارد. دانشمندانی که برای تحقیق به این منطقه سفر کرده‌اند، آن‌جا را با وجود زیبایی‌های بی‌شمار، به دلیل آمار بسیار کشته‌شدگان و گمشدگان، جهنم سبز نامیده‌اند. این جنگل‌ها تا پیش از وورد اروپاییان، محل زندگی 5 تا 13 میلیون سرخپوست بوده‌اند که در هزار قبیله مختلف زندگی می‌کرده‌اند. امروزه قبیله‌های باقیمانده از ترس چوب‌برهای جنگل، ملاکان زمین و شیوع انواع بیماری‌های دائم در حال فرار هستند.

برای دانلود مجله لطفا روی لینک زیر کلیک کنید :

کوه المپوس( Olympus Mons) بلندترین کوه سامانه خورشیدی است. که در سیاره مریخ و با مختصات ۱۸°N 133°W / 18, -133 قرار دارد. ارتفاع آن بیش از ۲۵ کیلومتر است و پهنایی به اندازه کشور نپال دارد. قطر دهانه آن ۸۰کیلومتر و پهنای پایه مخروط آتشفشان به ۶۲۴ کیلومتر می‌رسد که با دشتهای مسطح احاطه شده است. منطقه آتشفشانی تارسیس در مریخ در حقیقت خانه تعدای از بزرگترین آتشفشانها در منظومه شمسی است. قله آسکرئوس و الیسیوم که به ترتیب ۱۴.۹ و ۱۲.۶ کیلومتر ارتفاع دارند، در این منطقه واقع شده اند. سیاره سرخ بدلیل ساختار زمین شناختی خود و جاذبه اندکش محل مناسبی برای تولد آتشفشانهای غول پیکر است.

در مریخ دریا و اقیانوسی وجود ندارد تا بتوان از معیار « سطح ارتفاعی عوارض دریای آزاد» استفاده کرد، قاعدتاً یک سطح صفری را به عنوان مرجع تعیین ارتفاع در این سیاره بایستی در نظر گرفت. به این سطح Areoid of Mars می‌گویند که معادل ژئویید یا سطح مبنای ارتفاعی (geoid) در زمین است. ژئویید (Geoid) حالتی تعریف می‌شود که سطح اقیانوس‌های زمین در وضعیتی قرار داشته باشند که سطح ارتفاعشان فقط تحت تأثیر گرانش زمین باشند، به طوری که اثر باد و جریان‌های اقیانوسی و جزر و مدی در ارتفاع سطح دریاها حذف شده باشد.
سطح صفر در مریخ جایی تعریف می‌شود که فشار اتمسفر در آن‌جا ۶۱۰.۵ پاسکال باشد. این مقدار فشار برگرفته از نقطه‌ی سه‌گانه‌ی آب (Triple point of Water) است. در نقطه‌ی سه‌گانه‌ی یک ماده، در فشار و دمای مشخصی هر سه فاز جامد و مایع و گاز آن ماده می‌توانند به صورت هم‌زمان در تعادل ترمودینامیکی وجود داشته باشند. در مورد نقطه‌ی سه‌گانه‌ی آب، مقدار فشار حدود ۰.۶ درصد فشار هوا در سطح دریاهای آزاد است؛ یعنی معادل ۰.۰۰۶ اتمسفر. در این حالت، یعنی از ارتفاعی در سطح مریخ که فشار ۰.۰۰۶ اتمسفر زمین باشد، ارتفاع کوه المپوس در مریخ طبق منابع بیش از ۲۵ کیلومتر ذکر شده است.

موضوع : طرح های زمین شناسی و محیط زیست برای جشنواره جوان خوارزمی و آزمایشگاه علوم ویژه دبیران

با سلام  و احترام به استحضارمی رساند  در راستای برنامه عملیاتی دبیرخانه کشوری درس زمین شناسی و انسان و محیط زیست و از طرفی  با توجه به توان بالای زمین شناسی و معدنی استان و بحران های زیست محیطی کشور،  شایسته است که  تمامی دبیران محترم زمین شناسی و انسان و محیط زیست دانش آموزان خود را  به موضوعات ، ایده و طرح های پژوهشی در زمینه های فوق برای شرکت در جشنواره خوارزمی علاقمند  و ترغیب نموده و به سمت پژوهش سرای دانش آموزی هدایت نمایند.  برای مثال در منطقه ای که تدریس می کنید،  کاربرد یک نمونه سنگ یا کانی محلی را مورد  یا راه حلی رای مسئله خشکسالی بحران آب، انرژی و.... مورد بررسی قرار دهید.

در ضمن بنا به درخواست دبیرخانه کشوری زمین شناسی و آزمایشگاه علوم تمامی دبیران محترم که زمین شناسی و انسان و محیط زیست را تدریس می کنند می توانند از قسمت های مربوط به مطالب زمین شناسی کتاب آزمایشگاه علوم  یا یک موضوع دلخوا مرتبط با این دو کتاب یک فیلم کوتاه بر اساس شیوه نامه زیر تهیه نمایند و بهترین فیلم ها تهیه شده از طرف دبیرخانه کشوری مورد تقدیر خواهد گرفت.

شیوه نامه تهیه فیلم آموزشی از کتاب آزمایشگاه علوم و مرتبط

1-در ابتدای فیلم موضوع آزمایش - نام کتاب و صفحه نوشته شود.

2-موضوع فیلم ازآزمایش های کتاب آزمایشگاه علوم پایه ی دهم  و یازدهم انتخاب گردند.

3- مدت زمان فیلم ارسالی حداکثر 5 دقیقه باشد.

4-فیلمها در فرمت   MP4 FLV  ضبط شوند.

5-با دوربین ثابت  یا با گوشی فیلمبرداری شود و کیفیت صدا و تصویر بالا باشد. در محیط آرام فیلمبرداری شود و همهمه دانش آموزان درفیلم نباشند.

6-فیلم ضبط شده تدوین شده باشد و بخش های غیرضروری آن حذف گردند.

7- نکات ایمنی در انجام آزمایش رعایت گردند.

8-به دلیل بارگذاری فیلم ها در سایت دبیرخانه و جلوگیری از سواستفاده های احتمالی، ترجیحا از اجرای آزمایش فیلمبرداری شود و دانش اموزان و شخص آزمایشگر در فیلم نمایش داده نشوند.

 9-  نام استان /شهرستان/منطقه/مدرسه ، نام و نام خانوادگی و شماره پرسنلی دبیر موضوع آزمایش بر روی لوح با ماژیک درج گردد.

10-فیلم هادر یک نسخه لوح فشرده در پاکت مخصوص از طرف گروه آموزشی استان به آدرس دبیرخانه راهبری کشوری زمین شناسی مستقر در اداره کل استان کرمان و دبیرخانه کشوری آزمایشگاه علوم  مستقر در استان قزوین ارسال گردند.